Wiek jest jednym z kryteriów odpowiedzialności karnej. Powszechnie uważa się, że dopiero dokonanie czynu zabronionego w określonym wieku może skutkować prowadzeniem przeciwko delikwentowi śledztwa i postawieniem go przed sądem. Dopiero bowiem w pewnym wieku osiąga się dojrzałość, która pozwala racjonalnie oceniać swoje czyny. Nieletnich można więc zostawić z rozmaitymi formami środków wychowawczych, natomiast kary, w tym przede wszystkim kara pozbawienia wolności, zarezerwowane są dla dorosłych.
Odpowiedzialność karna – od jakiego wieku?
Zasadą ogólną jest to, że odpowiedzialność karna zaczyna się od siedemnastego roku życia. Jeżeli sprawca popełni czyn, ukończywszy 17 lat, ale przez 18. urodzinami może być jednak sądzony z uwzględnieniem środków wychowawczych przeznaczonych dla nieletnich, jeżeli wskazują na to jego warunki osobiste i okoliczności. Chodzi tutaj przede wszystkim o stopień dojrzałości. W przypadku najcięższych przestępstw takich jak zabójstwo, spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, gwałt itd., jeżeli wspomniany już stopień dojrzałości sprawcy na to pozwala, odpowiedzialności karnej podlega się począwszy od ukończeniu piętnastego roku życia. Ustawodawca wychodzi z założenia, że pewnych elementarnych przewinień nie może usprawiedliwiać wiek. Jeżeli piętnastolatek był w pełni świadomy wagi swoich czynów i oceniony zostanie jako dojrzały, będzie odpowiadał za m.in. zabicie drugiej osoby. Owo uznanie jest oczywiście w dużej mierze kwestią ocenną, więc powinno być rozpatrywane przez specjalistów – psychologów i prawników obeznanych w tej tematyce.
Kim jest małoletni?
Kodeks Karny wprowadza do języka prawniczego jedno pojęcia, a mianowicie pojęcie młodocianego. Jest to osoba, która z chwilą popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła 21 lat, a z chwilą orzekania w pierwszej instancji nie ukończyła 24 lat. Sens takiego rozróżnienia można zauważyć, kiedy czyta się artykuł 54 Kodeksu karnego. Mowa w nim o nim, że sąd wymierzający karę nieletniemu lub młodocianemu ma na celu przede wszystkim to, aby sprawcę wychować. Ma więc czasami kierować się wyrozumiałością, uwzględniając młody jeszcze wiek sprawcy, młodzieńczą brawurę i brak doświadczenia. Ponadto, Kodeks karny wprowadza zakaz wymierzania kary dożywotniego pozbawienia wolności osobie nieletniej, a więc takiej, która w chwili popełnienia czynu nie ukończyła osiemnastego roku życia. Ma to w istocie duże znaczenie – chodzi o to, żeby jeden błąd młodości, choćby był straszny w skutkach, nie powodował, że sprawca nigdy nie będzie mógł ponownie ułożyć sobie życia. Dla nieletniego w okresie między 17. a 18. rokiem życia najwyższą będzie więc kara 25 lat pozbawienia wolności. Jeżeli chodzi o sytuacje, w której sądzony jest nieletni między, który popełnił czyn zabroniony między 15. a 17. rokiem życia górna granica wymierzonej kary nie może przekroczyć 2/3 ustawowego zagrożenia. Sąd może też zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
